De monoloog ‘Gilles!‘, geschreven door Hugo Claus, is een aangrijpende theatertekst waarin Jan Decleir in de huid van Gilles de Rais kruipt. Dit stuk, oorspronkelijk opgevoerd in 1988 in de Munt, wordt beschouwd als een meesterwerk van Claus.
De tekst is gebaseerd op de laat middeleeuwse figuur Gilles de Rais (ca 1402 – 1440), een Franse edelman die vocht aan de zijde van Jeanne d’Arc, maar later berucht werd om zijn gruweldaden. In de voorstelling staat Gilles voor een denkbeeldig tribunaal en verdedigt hij zichzelf tegen de beschuldigingen van moord en misbruik.
Claus verweeft historische feiten met psychologische diepgang, waardoor Gilles niet alleen als monster, maar ook als tragische figuur wordt neergezet. De monoloog behandelt thema’s als oorlog, liefde, jaloezie, geloof en verdorvenheid, en confronteert het publiek met de complexiteit van schuld en boetedoening.
In mei 2025, 37 jaar na de oorspronkelijke uitvoering, word deze monoloog opnieuw opgevoerd tijdens het Stand-by Bourla festival in een productie van Het Toneelhuis, waarbij Fanfare Toeterdonk live de muziek verzorgt. De voorstellingen vinden plaats van 22 tot 25 mei in de Bourlaschouwburg, maar zijn volledig uitverkocht.
VRT NWS omschrijft ‘Gilles!‘ als één van de 10 voorstellingen om naar uit te kijken in 2025 en berichtte op 22 mei, de dag van de première, over de herneming van ‘Gilles!’.
De totstandkoming
De samenwerking met Toeterdonk komt tot stand via dirigent Simon Van Hoecke, met wie Decleir eerder al samenwerkte in de voorstelling Landru. Daarin is Simon de trompettist in het begeleidend blaaskwartet van I Solisti. Na een van die voorstellingen in de tournée doorheen Vlaanderen werd er nagepraat en kwam het ‘Gilles!‘ project ter sprake en werd de link naar muzikale ondersteuning gelegd met…Toeterdonk.
Simon kroop in de muziekpen en begon enkele ideeën uit te werken. Tot op vrijdagavond 15 maart Jan zelf in het repetitielokaal staat. Na een eerste luisterbeurt was het enthousiasme groot, en ontstond een bijzonder project met aangepaste muzikale achtergrond gebracht met fanfare instrumenten.
Tijdens de repetitie van 24 april kwam regisseur Jonas langs. Zijn visie van de voorstelling werd vertaald in klanken. Noot per noot, klank per klank, kwam de muziek en soundscape tot stand.
We schrijven zondag 11 mei. De muzikanten zijn vroeg op en gaan carpoolgewijs richting de Bourlaschouwburg te Antwerpen. Op de zolderverdieping staat de eerste muziekrepetitie met tekst op het programma. Er wordt geëxperimenteerd met klanken, spelen met dynamieken en oefenen de overgangen tussen tekst en muziek. Het concept krijgt zijn finale vorm.
Daags nadien op maandag 12 mei worden we die avond terug in ‘De Bourla’ verwacht. Ditmaal afspraak op het podiun van de schouwburg zelf, in vol ornaat, voor klank en lichtrepetitie. Het podium staat opgesteld, de lichten afgesteld, nog een micro extra, techniek is er klaar voor. Deel per deel wordt gespeeld, techniek bijgesteld waar nodig, en we experimenteren met mogelijke lichtinvallen en het doek. De muziek krijg zijn finishing touch. Het groeten van het publiek wordt geoefend.
Het is nagenoeg 22u: tijd om ons broodje te eten en nadien huiswaarts te keren. Morgen voor de meesten gewoon werkendag.
Woendag 21 mei: generale repetitie. Terug in vol ornaat zitten en staan we klaar op het podium. Dit is de eerste maal dat we de voorstelling volledig meemaken. Ook enkele bijzondere genodigden in het publiek. 19u: klank- en lichtcheck, de laatste aanpassingen. Even voor 20u: door het omroepsysteem in de coulissen roept de toneelmeester ons op plaats te nemen op het podium. Een toi-toi-toi van Jan. En dan …
Het doek gaat op, de fanfare zet in met een marcha procesional, het Requiem van Bienvenido Puelles Oliver. De marcha is gespeeld en daar zit die dan: Gilles De Rais voor zijn tribunaal. Tijdens de monoloog zitten wij roerloos achter het gaasdoek, niet zichtbaar voor het publiek en liefst ook niet hoorbaar. Dan een interventie, een soundscape, dan weer de hele fanfare. Soms in het donker, dan weer in het licht. 1 uur en 40 minuten samen met Jan op het podium. Een hele beleving. De tijd vliegt voorbij.
Donderdag 22 mei: de première van de herneming; een uitverkochte Bourla. De muziek is gekend, toch nog een paar kleine wijzigingen na de generale repetitie. Bij enkele muzikanten zijn er zenuwen merkbaar. Gelukkig gaat dat over eenmaal de eerste noten gespeeld. Alles past netjes in mekaar. Onze tijd op het podium vliegt nog sneller voorbij dan gisteren. Daar was onze laatste noot al. Het publiek enthousiast; een staande ovatie. Uiteraard voor Jan, een straffe man met een straffe prestatie!
Na de voorstelling de instrumenten opbergen en dan richting Foyer. We worden verschillende malen aangesproken door bekend en minder bekend volk. Het wordt snel duidelijk dat we erin geslaagd zijn om het klassieke beeld van een fanfare te doorbreken en te laten horen hoe veelzijdig een fanfare kan klinken—eerst op het podium met muziek, daarna gezellig napratend met een drankje in de hand.
Vrijdag 23 mei: vandaag de tweede publieke opvoering. Maar wat blijkt ter plaatse? De lokale broodjeszaak is vergeten de bestelde broodjes voor de muzikanten te leveren. Een muzikant met lege maag het podium opsturen is geen goed idee, en al zeker niet als die muzikant rechtstreeks richting schouwburg afzakt na haar of zijn werkdag. Gelukkig was dat buiten het personeel van het Toneelhuis gerekend. Zonder aarzelen worden de openingsuren van de Bourlakeuken wat ‘gerokken’ en kunnen we met een gerust hart aan de sound- & lightcheck beginnen. Een welgemeende dankjewel aan het Toneelhuis, Kristien en in het bijzonder Enio achter de kookpotten om dit te bewerkstelligen.
19u40: de toneelmeester klinkt door de luidsprekers in de backstage: “Het is 19u40. Over 5 minuten gaan de deuren van de zaal open”. Jan en wij, de muzikanten, maken zich klaar om zich naar de scène te begeven. We zetten ons klaar.
20u02: de lichten op de scène branden nog volop; we zouden nu al in het ‘donker’ moeten zitten. De toneelmeester komt zeggen dat door de drukte aan de kassa we met 10 minuten vertraging zullen beginnen. Jan, komt deze boodschap nog eens persoonlijk aan de muzikanten brengen en voegt er nog even lachend aan toe: “Die massale opkomst is allemaal door jullie!”. Zelfs in volle concentratie, het moment vlak voor het doek opgaat, kan er nog een grapje af. Topkerel die Jan!
Zondag 25 mei: een namiddagvoorstelling en de laatste uit de reeks. Nog even enkele afspraken doornemen en we staan weer klaar. We beginnen er aan te wennen. Alhoewel gewoon worden? Zelf zijn we het stillaan gewend om GC Den Breughel in Haacht tot tweemaal toe uit te verkopen voor onze nieuwjaarsconcerten, maar telkens weer de Bourlaschouwburg uitverkopen is toch wat anders.
Ook al zie je vanaf het podium het publiek niet, je voelt en hoort het wel. Jan gadeslagen vanachter het gaasdoek blijft indrukwekkend.
Dan was het alles terug opruimen en inladen.
Nadien met z’n allen nog wat gaan drinken in Café ‘De Duifkes’. We zijn er al bekend als ‘De fanfare van Jan‘.
Ons Carine, aka De Bomma van de fanfare, had graag nog een fotootje met Jan maar durft het niet te vragen. Dan vragen we dat wel in haar plaats. En zo geschiedde; de Bomma haar avond kan niet meer stuk!
Tenslotte nog samen een hapje eten om deze bijzondere week af te sluiten.
We blijven achter met een dubbel gevoel. Het was, voor ons ‘amateurmuzikanten’, een intense week met strikte planning naast onze dagtaak. Doch gaan we het missen. De voorstellingen worden alvast hernomen in mei-juni 2026 in meerdere schouwburgen en culturele centra.
To be continued in 2026 …
Muziek en klanken
De muziek dient de stemming van de voorstelling kracht bij te zetten. Het productieteam en onze dirigent lieten daarom hun oor vallen op de Marchas procesionales. Deze plechtige marsmuziekstukken, die traditioneel worden gespeeld tijdens Semana Santa-processies in o.a. Spanje, hebben een langzaam en statig ritme. Dirigent Simon Van Hoecke herwerkte voor de voorstelling zo’n marcha procesional, het Requiem van Bienvenido Puelles Oliver.
Daarnaast kwam de ervaring tijdens ons Nieuwjaarsconcert 2025 met ritmisch strakke en atonale muziek goed van pas. Door de muziek van ‘Veni Creator Spiritus‘ te combineren met een modernere minimalistische muziekstijl zorgen we voor rauwe energie op het podium.
Radio 1 – Culture Club
Jan Decleir werd over deze herneming geïnterviewd voor het Radio 1 programma Culture Club.
Dankwoord
Fanfare Toeterdonk en haar muzikanten zijn Jan en de hele entourage enorm erkentelijk en dankbaar voor het vertrouwen dat ze in ons schonken. Voor de fanfare en de muzikanten was het een bijzondere ervaring om deze productie mee tot stand te brengen en mee te werken in het professionele culturele kader. Ook een bijzondere dank aan de (technische) ploeg van Het Toneelhuis, van klank, licht, podiumtechniek, … Heel fijn om door deze mensen omringd te worden. Het smaakt naar meer.
Over Toeterdonk
Fanfare Toeterdonk heeft in het verleden al samengewerkt met diverse lokale kunstenaars o.a. in de eigen productie “Help,de taart staat in brand” (2019), met bekende namen uit de kunst- en cultuurwereld, waaronder radiostem Jan Vanlangendonck in het eigen oorlogswerk Engelenburcht (2016), en in het originele Mensenrechten project “Mars UVRM” (2024) in Leuven en Mechelen met zanger Ronny Mosuse en theatermaker Bert Gabriëls. Er was zelfs enkele maanden geleden een kerstoptreden in het programma Dagelijkse kost van Jeroen Meus.
Met deze projecten verkent en overstijgt Toeterdonk actief en bewust de grenzen van de traditionele fanfare-muziek en verbindt zich enthousiast met diverse kunstvormen. En die creatieve en veelzijdige aanpak draagt bij aan de stijgende waardering bij een breed publiek.